Теория языка | Филологический аспект №06 (74) Июнь 2021

УДК 811.112.2`36

Дата публикации 18.06.2021

Таксисные предлоги и их функциональный потенциал (на материале польского языка)

Архипова Ирина Викторовна
канд. филол. наук, профессор кафедры французского и немецкого языков, Новосибирский государственный педагогический университет, Новосибирск, Россия, irarch@yandex.ru

Аннотация: В статье рассматриваются функциональный потенциал монотаксисных и политаксисных предлогов польского языка. Монотаксисные предлоги dla, w celu, celem, z powodu, ze względu, dzięki, z uwagi na, w związku, wskutek, w skutku, skutkiem, na skutek, w wyniku, w efekcie, w rezultacie, mimo, pomimo, wbrew, w razie, w wypadku, w przypadku употребляются в финальном, каузальном, консекутивном, концессивном и каузальном значениях, эксплицируя секундарно-таксисную семантику одновременности (в частности, финально-таксисную, каузально-таксисную, консекутивно-таксисную, концессивно-таксисную и каузально-таксисную). Политаксисный предлог do употребляется в темпоральном и финальном значениях, маркируя примарно-таксисные категориальные ситуации предшествования и финально-таксисные категориальные ситуации одновременности.
Ключевые слова: функциональный потенциал, монотаксисные предлоги, политаксисные предлоги, примарно-таксисная семантика, секундарно-таксисная семантика, таксисные категориальные ситуации.

Taxis prepositions and their functional potential (based on the material of the polish language)

Arkhipova Irina Viktorovna
Cand. Sc. (Philology), Professor of the Department of French and German Languages, Novosibirsk State Pedagogical University, Novosibirsk, Russia

Abstract: The article deals with the functional potential of monotaxis and polytaxis prepositions of the Polish language. The monotaxic prepositions dla, w celu, celem, z powodu, ze względu, dzięki, z uwagi na, w związku, wskutek, w skutku, skutkiem, na skutek, w wyniku, w efekcie, w rezultacie, mimo, pomimo, wbrew, w razie, w wypadku, w przypadku are used in the final, causal, consequential, concessive, and causal meanings, explicating the secondary taxis semantics of simultaneity (in particular, final-taxis, causal-taxis, consecutive-taxis, concessive taxis). The polytaxis preposition do is used in temporal and final meanings, marking primary taxis categorical situations of precedence and final taxis categorical situations of simultaneity.
Keywords: functional potential, monotaxis prepositions, polytaxis prepositions, primary taxis semantics, secondary taxis semantics, taxis categorical situations.

Правильная ссылка на статью
Архипова И.В. Таксисные предлоги и их функциональный потенциал (на материале польского языка) // Филологический аспект: международный научно-практический журнал. 2021. № 06 (74). Режим доступа: https://scipress.ru/philology/articles/taksisnye-predlogi-i-ikh-funktsionalnyj-potentsial-na-materiale-polskogo-yazyka.html (Дата обращения: 18.06.2021)

Вопрос описания семантического потенциала предлогов в разноструктурных языках освещается в работах ряда современных отечественных исследователей (Д.М. Гзгян, С.В. Шустова, Н.В. Хорошева, Л.И. Старкова, С.И. Суровцева И.В. Архипова) [1; 2; 3; 5; 8; 9; 10].

В фокусе исследовательского внимания таксисные предлоги польского языка в аспекте реализации их функционального потенциала при актуализации семантики примарного и секундарного таксиса одновременности или разновременности. Реализуя свой функциональный потенциал они выступают в качестве экспликаторов того или иного варианта таксисной категориальной ситуации одновременности и разновременности.

В польском языке обследованные нами предлоги w, w czasie, podczas, w toku, przed, dla, w celu, celem, z powodu, ze względu, dzięki, z uwagi na, w związku, wskutek, w skutku, skutkiem, na skutek, w wyniku, w efekcie, w rezultacie, mimo, pomimo, wbrew, w razie, w wypadku, w przypadku являются монотаксисными (за исключением политаксисного предлога do).

Польские предлоги w, w czasie, w ciagu, podczas, w toku, przed, po  употребляются в темпоральном значении и являются монотаксисными (см. о семантике предлогов [7, с. 172-182, 6, с. 182-192, 4, с. 108, 226-227, 493-559]). Данные предлоги актуализируют различные примарно-таксисные категориальные ситуации одновременности и разновременности (предшествования/ следования).

Монотаксисные предлоги w (в) и w czasie (во время, в течение) употребляются в темпоральном значении, маркируя примарно-таксисную семантику одновременности [6, с. 187, 11, с. 677], например: To wtedy w poszukiwanie swego pierwszego miliona wyprawili się za granicę … (НКПЯ); W czasie słuchania uczą się brzmienia muzyki, odróżniania stylów muzycznych i wprowadzają się w temat historii muzyki (там же); Byliśmy potrzebni tylko w czasie poszukiwania i rozmów ze sponsorem (там же); Apetyt rósł jednak szybko w czasie jedzenia … (там же); Policjanci w czasie przeszukania terenu odnaleźli telewizory, magnetowidy, zestawy kina domowego, kamery oraz wieże radiowe marki JVC i Samsung (там же); Wszystkim potrącone zostanie po 100 zł w przypadku dwukrotnej nieobecności w czasie sprawdzania listy obecności, co może zrobić przewodniczący rady lub zastępca (там же).

Монотаксисный предлог podczas (во время, в течение) также употребляется в темпоральном значении [4, с. 108; 11, с. 416] и эксплицируют примарно-таксисную семантику одновременности, например: Uczestniczki spotkań uczą się zachowań podczas poszukiwania pracy (НКПЯ); W mieszkaniu jednego z nich, podczas przeszukania  znaleziono kolejne 400 tabletek tego środka odurzającego (там же); Jeden z pracowników podczas sprawdzania zakładowego silosu został przysypany jego zawartością (там же).

Монотаксисный предлог w toku (во время, в течение) также употребляется в темпоральном значении, маркируя примарно-таксисную семантику одновременности, например: Decyzja taka, mająca charakter uznaniowy, jest wydawana w oparciu o ocenę podnoszonych przez podatnika argumentów oraz zebranego w toku postępowania materiału dowodowego (НКПЯ); Później w toku postępowania okazało się, że był to Słowak porwany w Czechach i tutaj zastrzelony (LC); Sprawa sfałszowania numerów nadwozia, nabycia samochodów jak też części jest obecnie wyjaśniana w toku dochodzenia … (НКПЯ); … przyjmujemy je w toku sprawdzania teorii, traktując je jako odpowiedzi na pytania stawiane przez teorię (там же); Kontakty z obcym wywiadem, przynależność do PZPR lub związki z SB same w sobie nie przesądzają o braku zgody na dostęp do tajemnicy; w toku sprawdzania będzie to ocenione (там же); W miejscu zamieszkania podejrzanego w toku przeszukania w zabudowaniach gospodarstwa znaleziono nadwozie … (там же).

Предлог po (после) употребляется в темпоральном значении [6, с. 184; 11, с. 408]. Данный предлог в силу своей темпоральной семантики маркирует примарно-таксисные категориальные ситуации разновременности, в частности, следования, например: Kierownictwu Poczty Polskiej zasugerowali to specjaliści z firmy doradczej A.T. Kearney po zbadaniu aktualnej sytuacji instytucji (НКПЯ); To przypuszczenia policji po zbadaniu sprawy na miejscu (LC); Zainteresowałam się hinduską muzyką po przesłuchaniu płyty zawierającej właśnie takie utwory (НКПЯ); W 2004 roku WAM przekazała aktem darowizny działkę Gminie Legionowo, ale po zmianie właściciela nadal nic się nie działo (там же); Ale prokuratura umorzyła śledztwo po przesłuchaniu świadków i sporządzeniu opinii przez biegłego … (там же); Mikicińskiego sprowadzono podstępem do upatrzonego lokalu, obezwładniono, uśpiono zastrzykiem i po przewiezieniu na lotnisko wojskowe odtransportowano samolotem angielskim do Palestyny (там же); Stało się to zaraz po ogłoszeniu fuzji dwóch gigantów (LC); Moja córka po słuchaniu Kaczyńskiego wpadła w psychoze i pytała się, czy mogą nas zaatakować atomem (НКПЯ).

Предлог przed (перед, раньше, до) употребляется в темпоральном значении [6, с. 184; 4, с. 226-227; 11, с. 473]. Данный предлог маркирует примарно-таксисную семантику предшествования, например: Przyjechali jednak na kwadrans przed rozpoczęciem spotkania (НКПЯ); Dlatego są podstawowym elementem diety wielu sportowców tuż przed przystąpieniem do rozgrywek (там же); Taka informacja trafiła jeszcze przed rozpoczęciem prac do mieszkańców (там же); Rozmawialiśmy z reżyserką wczoraj, na kilka godzin przed ogłoszeniem wyników oscarowej rozgrywki (там же); To było dawno  … na rok przed ogłoszeniem wojny (там же).

Гетерогенно-таксисные предлоги обстоятельственной семантики (финальной, каузальной, консекутивной, концессивной, кондициональной) do, dla, w celu, celem, z powodu, ze względu, dzieki, z uwagi na, w związku, wskutek, w skutku, skutkiem, na skutek, w wyniku, w efekcie, w rezultacie, mimo, pomimo, wbrew, w razie, w wypadku, w przypadku употребляются в финальном, каузальном, консекутивном, концессивном и каузальном значениях (см. о семантике предлогов [6, с. 172-182; 7, с. 182-185, 188-192]). Они являются монотаксисными (за исключением предлога do) и маркируют одну разновидность секундарно-таксисных категориальных ситуаций одновременности: финально-таксисных, каузально-таксисные, консекутивно-таксисные, концессивно-таксисные или кондиционально-таксисные.

Предлог do является политаксисным и употребляется в темпоральном и в финальном значениях. Он маркирует семантику примарного и финального таксиса одновременности.

При употреблении в финальном значении предлог do выражает «конкретную или постоянную цель (выполнение действия)» или так называемое «объективное предназначение» [6, с. 189]. Данный предлог эксплицирует финально-таксисные категориальные ситуации одновременности, например: Do przejścia do kolejnej rundy brakuje więc już wielkopolanom tylko postawienia kropki nad «i» (НКПЯ); Ab-Ram wyszedł na dziedziniec niezdolny do brania udziału w radosnym chórze (там же); Pies siedział spokojnie, przewodnik obszedł i obstukał samochód, dał znak do przeszukania i w tym momencie Drachma zaczęła swoją powinność, żeby po chwili pojawić się z kartonem papierosów (там же); Audiobook ten to książka i do słuchania, i do czytania (там же).

При употреблении в темпоральном значении предлог do маркирует примарно-таксисную семантику предшествования, например: Do przejścia na emeryturę był członkiem zarządu i prezesem Gminnej Spółdzielni «Samopomoc» w Rybniku (НКПЯ).

Монотаксисные предлоги dla (для), w celu, celem (с целью/в целях) употребляются в финальном значении [11, с. 677] и маркируют семантику финального таксиса одновременности.

Монотаксисный предлог dla употребляется в финальном значении, характеризуясь при этом «общим значением цели как мотива действия» [6, с. 189], например: A po za tym każdy wie że te stopy po prostu spadają więc jest dobra okazja dla brania kredytów (НКПЯ); Zresztą zostawił tam nawet patrol dla przeszukania otoczenia (там же); «Powyższe oświadczenie składam świadomie dla ogłoszenia go w pismach» (там же); Instytucjom kościelnym natomiast odmówiono kilku autobusów dla przewiezienia gości z Gniezna do Poznania (там же); Dla celów cywilnych ostatnio wykorzystano je w 1995 roku, dla przewiezienia na Babie Doły widzów pokazów lotniczych (там же).

Предлоги w celu, celem (с целью/в целях) также употребляются в значении цели [11, с. 677] и маркируют семантику финального таксиса одновременности, например: Niemniej policjanci udali się do domu burmistrza, celem wyjaśnienia okoliczności (НКПЯ); Podczas powstania listopadowego (1830-1831) został wysłany ze swoją armią do Wielkiego Księstwa Poznańskiego w celu oczekiwania na dalszy rozwój wydarzeń w Królestwie Kongresowym (там же); Odbyło się ono w ramach programu wychowawczego szkoły w celu poszukiwania nowych rozwiązań dotyczących przeciwdziałaniu złu, agresji oraz patologii (там же).

Монотаксисные предлоги z powodu, ze względu, dzięki, z uwagi na, w związku (из-за чего-либо, в виду чего либо, по причине) употребляются в каузальном значении [11, с. 456, 673, 737, 807] и маркируют семантику каузального таксиса одновременности, например: Zdaniem ojca, chłopiec wiele wycierpiał z powodu badania, którego rezultaty nigdy nie zostały ustalone (НКПЯ); Natomiast ze względu na zagrozenie ze strony niedzwiedzi szlaki sa zamkniete wieczorem i wczesnie rano … (там же); Pracownicy wydziału przyjmują ponad 30 wniosków od kierowców o wydanie nowych numerów rejestracyjnych z powodu zniszczenia, zagubienia bądź kradzieży … (там же); … ze dzieki zapewnieniom jej bossa nikt tresci mych POWIERZONYCH mu zdjęć nie pozna (там же); Z uwagi na duże zainteresowanie, przygotowanych zostało siedem nowych grup (там же).

Монотаксисные предлоги mimo/pomimo (несмотря на) и wbrew (вопреки) употребляются в концессивном значении [11, с. 437, 681] и маркируют  семантику концессивного таксиса одновременности, например: … wbrew oczekiwaniom filmowców, stało się to jak najszybciejne (НКПЯ); Mimo tysięcy filozoficznych traktatów o duchowej i rozumnej wielkości człowieka oraz wbrew zapewnieniom, że wciąż jest on stworzony na obraz i podobieństwo Boga, potrzeba niszczenia tego, co dobre i piękne, nadal pozostaje głównym motywem ludzkich działań (там же); … mimo niepowodzenia w Baku i podpisanego kontraktu z PZPS, na brak ofert pracy nie narzeka trener Polek, Andrzej Niemczyk (там же); … mimo oczekiwania ta chwila jawiła się jako zapierająca dech niespodzianka (там же); Pomimo wycofania się rządu węgierskiego z tego podatku wartość obrotów pozostawała niska  … (там же); … mimo zapewnienia, iż losowanie dokończone zostanie poza wizją «w obecności komisji gier i zakładów» – zaczęli węszyć podstęp (там же); Niemal każdego dnia, i to mimo zapewnień pani Agnieszki, że się leczy z alkoholizmu, Iza została skierowana do domu dziecka «Zakątek» (там же).

Монотаксисные предлоги w razie, w wypadku, w przypadku (в случае) употребляются в кондициональном значении [11, с. 502, 516, 720] и эксплицируют семантику кондиционального таксиса одновременности, например: Odpowiedzialność deweloperów w razie wycofania się z umowy jest natomiast bardzo ograniczona, a czasem nawet zerowa (НКПЯ); Także w przypadku niepowodzenia są na nią szanse, ale losy inwestycji będą zależeć od nieprzewidywalnego ministra sportu (там же); Wątpliwości wzbudziła jedynie zgoda na umieszczenie w umowie z Deutsche Bankiem zapisu o karze umownej w wysokości 30 mln dolarów w wypadku wycofania się PZU (там же).

Монотаксисные предлоги wskutek, skutkiem, na skutek, w wyniku, w efekcie, w rezultacie (вследствие чего-либо, в результате чего-либо) употребляются в консекутивном значении [11, с. 523, 573, 700, 719] и эксплицируют семантику консекутивного таксиса одновременности, например: Rekonstrukcje te są cyklicznie wymieniane na nowe w związku z potrzebą ich aktualizacji w wyniku dokonania nowych ustaleń naukowych (НКПЯ); W 2001 r. wyniosło niespełna 6 mld USD, głównie wskutek zahamowania importu, spowodowanego spowolnieniem wzrostu gospodarczego Polski (там же); … barwy powstają na wskutek odbicia się promieni światła od powierzchni przeszkody (там же); Oba fundusze grożą niewypłacalnością za około 20-30 lat wskutek starzenia się amerykańskiego społeczeństwa (там же); Do tragedii doszło na skutek zderzenia z rowerzystką (там же); W miarę upływu lat żona powoli wyzwalała się spod władzy teściowej, lecz równocześnie, normalnym skutkiem starzenia się, traciła w oczach małżonka dawny powab (там же); Upadł w rezultacie wycofania się (20 kwietnia 1926) PPS z koalicji …( там же); Według kapitana Urzędu Morskiego w Elblągu, Wojciecha Żurawskiego, istniała możliwość dalszego osuwania się szosy i w efekcie przerwania połączenia linii komunikacyjnej (там же).

Итак, польские монотаксисные предлоги w, w czasie, podczas, w toku, przed, po  употребляются в темпоральном значении и маркируют примарно-таксисные категориальные ситуации одновременности и разновременности (предшествования/следования).

Монотаксисные предлоги dla, w celu, celem, z powodu, ze względu, dzięki, z uwagi na, w związku ,  wskutek, w skutku, skutkiem, na skutek, w wyniku, w efekcie, w rezultacie, mimo, pomimo, wbrew, w razie, w wypadku, w przypadku употребляются в финальном, каузальном, консекутивном, концессивном и каузальном значениях, эксплицируя секундарно-таксисную семантику одновременности (в частности, финально-таксисную, каузально-таксисную, консекутивно-таксисную, концессивно-таксисную и каузально-таксисную). Политаксисный предлог do употребляется в темпоральном и финальном значениях, маркируя примарно-таксисные категориальные ситуации предшествования и финально-таксисные категориальные ситуации одновременности. 


Список литературы

1. Архипова И.В. Таксисообразующий потенциал полисемичных предлогов// Гуманитарный научный вестник. 2020. №4. С. 84-89.
2. Архипова И.В. Монотаксисные предлоги в секундарно-таксисной среде одновременности (на материале разноструктурных языков)// Международный журнал гуманитарных и естественных наук. 2020. №11-2(5). С. 62-64.
3. Архипова И.В. Политаксисные предложные коннекторы в разноструктурных языках// Евразийский гуманитарный журнал. 2020. №3. С. 29-36.
4. Василевская Д. Польский язык = Jezyk polski: учебник/ Д. Василевская, С. Кароляк. Москва: АСТ; Санкт-Петербург: Лань, 2001. 576 с.
5. Гзгян Д. М. Функция предлога в составе семантической структуры высказывания: автореф. дис. ... канд. филол. наук. Москва, 1989. 15 с.
6. Киклевич А.К. Польский язык: практический курс/ А. К. Киклевич, А. А. Кожинова. Минск: ТетраСистемс, 2000. 320 с.
7. Киклевич А. К. Польский язык/ А. К. Киклевич, А. А. Кожинова. Минск: Тетралит, 2018. 368 с. URL: http://www.iprbookshop.ru/ 88875.html (дата обращения: 05.05.2021).
8. Старкова Л.И. Проблема становления функционально-семантических свойств предлога// Вестник Нижневартовского государственного гуманитарного университета. 2011. №4. С. 77-82.
9. Суровцева С.И. Предлог в оформлении темпоральных отношений// Lingua mobilis. 2012. № 4 (37). C. 73-75.
10. Шустова С.В., Хорошева Н.В. Функциональный потенциал предлогов и их классификационные основания// Научный результат. Вопросы теоретической и прикладной лингвистики. 2020. Т.6. №3.С. 48-57
11. ПРС – Стыпула Р. Польско-русский словарь. Около 35 000 слов/ Р. Стыпула, Г. В.Ковалева. Москва: Рус. яз.; Варшава: Ведза повшехна, 1975. 840 с.
12. LC – Лаборатория корпусной лингвистики Лейпцигского университета. URL: http://www.wortschatz.uni-leipzig.de (дата обращения: 14.05. 2021).
13. НКПЯ – Национальный корпус польского языка. URL: http://nkjp.pl/poliqarp (дата обращения: 14.05.2021).

Расскажите о нас своим друзьям: